Betlejem
Betlejem (arab. Bait Lahm, 777 m npm., 1169 m nad poziom Morza Martwego), zbudowane z białego i różowego kamienia, rozłożyło się na dwóch wzgórzach, których zbocza pokryte są winnicami, gajami figowymi, migdałowymi, granatowymi i oliwkowymi. W dole, od wschodu i południa, wiosną falują lany pszenicy i jęczmienia. Przez pozostałą część roku pola pozostają wyschnięte, płowe, pustynne. Tutaj Rut zbierała kłosy (Rt 2,2-17), tutaj w noc Bożego Narodzenia obozowali pasterze (Łk 2,8). Mieszkańcy, prócz rolnictwa i pasterstwa, zajmują się szczególnie wyrobem przedmiotów z masy perłowej i drewna. Obróbka masy perłowej kwitnie tu od XVI w., kiedy została wprowadzona przez; franciszkanów. Piękny wygląd mieszkańców Betlejem jest przysłowiowy. Niegdyś kobiety nosiły bogaty ubiór, składający się z długiej, powłóczystej sukni koloru czarnego lub niebieskiego i z kaftana zdobionego w kwiaty i arabeski barwy czerwonej. Mężatki nosiły na głowie wysoki czepiec, nakryty długim białym welonem spływającym aż do pasa.
Ludność (licząca ok. 32 tyś.) składa się z chrześcijan i muzułmanów. Katolicy są rytu łacińskiego, syryjskiego, melchickiego.
Bazylika Narodzenia
Grota w której się narodziło Dzieciątka Jezus niewątpliwie była odwiedzana przez wiernych od samych początków chrześcijaństwa. Potwierdza to fakt, zrelacjonowany przez św. Hieronima, że cesarz Hadrian, dążąc do usunięcia z Palestyny jakichkolwiek śladów nowej religii, chciał również, położyć kres kultowi w tym miejscu, sadząc tu gaj poświęcony Adonisowi, tak, by ,,opłakiwano śmierć faworyta Wenery w tym samym żłobie, gdzie po raz pierwszy usłyszano kwilenie Syna Bożego, który stal się dziecięciem dla naszego zbawienia”. Kult po¬gański, profanujący to święte miejsce, nie trwał jednak długo. Orygenes w III w. mówi o „grocie żłóbka w Betlejem”, -wskazując na nią jako na dowód prawdziwości tego, co mówi Ewangelia o narodzeniu Jezusa. W I połowie IV w. z hojnej fundacji cesarza Konstantyna i jego matki, św. Heleny, wzniesiono tu w roku 320 potężną bazylikę, której układ znamy dzięki odkryciom dokonanym w roku 1934 pod posadzką obecnej bazyliki. Pięcionawowa bazylika rozciągała się z zachodu na wschód. Od zachodu znajdowało się rozlegle atrium otoczone czterema portykami. Od wschodu wieloboczny budynek wznosił się nad Grotą Narodzenia. Bazylika, uszkodzona przez pożary oraz w czasie powstania Samarytan w roku 529, została odbudowana za panowania cesarza Justyniana (528-535) około roku 540. Budowniczy przekształcił jednak wówczas całkowicie plan świątyni. Posadzkę podniesiono, a zburzywszy budowlę konstantyńską nad grotą wzniesiono na tym miejscu szeroki transept z dwiema absydami po bokach i z absydą główną w głębi. Bazylika przybrała więc wówczas kształt zasadniczo taki sam, jaki mimo późniejszych przekształceń zachowuje aż do naszych dni.
Grota Narodzenia
Z dwóch stron wielkiego chóru bazyliki schody prowadzą do Groty, przed ołtarz Narodzenia, pod którym znajduje się gwiazda z wyrytą łacińską inskrypcją : ,,Tu narodził się z Maryi Dziewicy Jezus Chrystus”. Kształt Groty odpowiada w przybliżeniu prostokątowi o długości 12,30 m i szerokości 3,5 m.
Ewangelia opowiada, że Maryja, urodziwszy Jezusa, owinęła Go w pieluszki i poiożyla w żlobie (Łk 2,7). To dało początek obrazowi żłóbka, który na tyle różnych sposobów był malowany przez artystów całego świata. Miejsce żłóbka znajduje się przy południowej ścianie Groty. Tutaj oddali hołd Bogu-Człowiekowi pierwsi Jego czciciele, wezwani głosem aniołów. Jest to i dla nas wezwanie, byśmy w tym miejscu z sercem prostym i pokornym złożyli hołd Jezusowi, tak jak ci pasterze, którzy jako ubodzy duchem byli w ową noc Bożego Narodzenia szczególnie umiłowami przez Boga i uprzywilejowani spośród całej ludzkości.
Kaplice podziemne
Na przeciwległym do wejścia krańcu groty, przez drzwi, których klucz należy do franciszkanów, wchodzi się do korytarza wykutego przed wiekami w skale. Prowadzi on do kilku kaplic. Pierwsza poświęcona jest św. Józefowi dla upamiętnienia momentu, w którym zjawił Mu się we śnie anioł, by go ostrzec przed niebezpieczeństwem : „Wstań, weź Dziecię i Jego Matkę i uchodź do Egiptu ; pozostań tam, aż ci powiem ; bo Herod będzie szukał Dziecięcia, aby Je zgładzić” (Mt 2,13).
Drugą kaplicę poświęcono świętym Młodziankom, tym, którzy jako pierwsi przelali krew za Chrystusa, ginąc z ręki siepaczy Heroda. Dalsze kaplice noszą wezwania : św. Hieronima, św. Euzebiusza z Cremony, oraz świętych matron rzymskich Pauli i jej córki Eustochiurn, Wszyscy oni zostali pochowani tutaj, w pobliżu żłóbka Chrystusa, „którego ubóstwo naśladowali”. Ostatnia z kaplic, jak głosi lokalna tradycja, była celą św. Hieronima.
Grota Mleczna
W odległości około 300 kroków na południowy wschód od sanktuarium Bożego Narodzenia znajduje się grota o nieregularnym kształcie, wykuta w białym, miękkim tufie, zwana Grotą Mleczną. Według lokalnej tradycji Matka Boża zatrzymała się tu kiedyś, by odpocząć i nakarmić Dziecię Jezus. Jak dodaje legenda, w czasie karmienia kropla mleka upadła na skałę, w której wykuta jest grota, i w jednej chwili cała skała stała się biała. Małe oratorium jest szczególnie drogie miejscowym kobietom, zarówno chrześcijańskim jak i muzułmańskim, które przychodzą tutaj prosić Maryję o wstawiennictwo, by nie zabrakło im mleka do karmienia niemowląt. Powyżej groty znajdują się resztki posadzki mozaikowej o motywach geometrycznych, będące śladem kaplicy, oraz prosty grób wykuty w skale w okresie wypraw krzyżowych.
Dom św. Józefa
Po wyjściu z Groty Mlecznej, idąc drogą na wschód, spotykamy po lewej klasztor SS. Franciszkanek Misjonarek Maryi. Nieco dalej znajduje się kaplica poświęcona Oblubieńcowi Najświętszej Maryi Panny, zwana Domem św. Józefa, być może na pamiątkę domu, w którym Święta Rodzina mieszkała po narodzeniu Dziecięcia Jezus. Mieszkanie w grocie musiało być tymczasowe, gdyż w chwili, gdy do Betlejem przybyli Mędrcy ze Wschodu, nowo narodzony Król żydowski nie mieszkał już w grocie. Mędrcy bowiem, jak referuje Ewangelista, weszli do domu (Mt 2,11).